Najpierw potwierdź wynik i uzupełnij ocenę o kilka prostych badań, zanim rozważysz biopsję.
Zakres PSA 4–10 to tak zwana szara strefa. Podwyższony wynik nie oznacza automatycznie raka, ale wymaga rozsądnej diagnostyki. Kluczowe kroki to: ponowne oznaczenie PSA z właściwym przygotowaniem, ocena wolnego PSA lub wskaźnika PHI, badanie palpacyjne przez odbyt, pomiar objętości prostaty i wyliczenie gęstości PSA, a także rezonans multiparametryczny prostaty. U wybranych pacjentów pomocne są testy z moczu i krwi, które szacują ryzyko nowotworu. Taki zestaw ogranicza niepotrzebne biopsje i ułatwia szybkie wykrycie zmian istotnych klinicznie.
Czy warto powtórzyć PSA i jak przygotować się do badania?
Tak. Warto powtórzyć PSA po krótkim czasie w stałych warunkach.
Na PSA wpływają przejściowe czynniki. Przed badaniem warto unikać wytrysku przez 48 godzin i intensywnej jazdy na rowerze. Należy odczekać po stanie zapalnym dróg moczowych oraz po zabiegach na prostacie i cewce. PSA nie wymaga bycia na czczo, ale najlepiej wykonywać oznaczenia w tym samym laboratorium. Znaczenie ma nie tylko pojedyncza wartość, lecz także trend w czasie. Informację o przyjmowaniu inhibitorów 5-alfa-reduktazy warto przekazać lekarzowi, bo leki te obniżają PSA.
Czy pomiar PSA wolnego i PHI ułatwia decyzję o biopsji?
Tak. Oba wskaźniki zwiększają precyzję oceny ryzyka.
Odsetek PSA wolnego względem całkowitego pomaga odróżniać przyczyny niezłośliwe od nowotworowych. Niższy odsetek zwykle oznacza wyższe ryzyko raka. Wskaźnik PHI łączy PSA całkowity, PSA wolny i [-2]proPSA. Dzięki temu lepiej przewiduje obecność raka klinicznie istotnego w zakresie PSA 2–10. W praktyce te parametry wspierają decyzję o biopsji lub obserwacji, zwłaszcza gdy wynik mpMRI jest niejednoznaczny.
Czy gęstość PSA (PSAD) i objętość gruczołu zmieniają decyzję?
Tak. PSAD to jedno z najważniejszych uzupełnień oceny.
Gęstość PSA oblicza się, dzieląc PSA przez objętość prostaty z USG przezodbytniczego lub rezonansu. Większa prostata może naturalnie podnosić PSA. Niska gęstość PSA przemawia za mniejszym ryzykiem raka. Wysoka gęstość zwiększa to ryzyko, nawet gdy rezonans nie pokazuje oczywistego ogniska. Często używa się progu w okolicach 0,15–0,20 ng/ml/cm3, ale decyzję zawsze łączy się z obrazowaniem i wywiadem.
Jaką rolę ma badanie palpacyjne przez odbyt przed biopsją?
Ma znaczenie przesiewowe i uzupełniające.
Badanie per rectum pozwala ocenić konsystencję i symetrię gruczołu oraz wykryć twarde guzki. Nieprawidłowy wynik zwiększa pilność dalszej diagnostyki i może sam w sobie być wskazaniem do biopsji. Prawidłowe badanie nie wyklucza raka, dlatego traktuje się je jako element szerszej oceny razem z PSA, PSAD i obrazowaniem.
Czy przed biopsją wykonać rezonans multiparametryczny (mpMRI)?
Tak, to obecny standard przed pierwszą biopsją.
mpMRI potrafi wskazać podejrzane ogniska i nadać im ocenę w skali PI-RADS. Dzięki temu możliwa jest biopsja celowana w miejsca o najwyższym ryzyku. U części pacjentów z ujemnym mpMRI i niską gęstością PSA można rozważyć odroczenie biopsji i kontrolę. Trzeba pamiętać, że mpMRI nie wykrywa wszystkich nowotworów. Wynik interpretuje się łącznie z PSA, PSAD i badaniem klinicznym.
Jakie testy z moczu i krwi (PCA3, 4Kscore) warto rozważyć?
Wybrane testy pomagają oszacować ryzyko i uniknąć zbędnej biopsji.
PCA3 to test z moczu zbieranego po masażu prostaty. Wysoki wynik zwiększa prawdopodobieństwo nowotworu. 4Kscore to panel z krwi, który ocenia stężenia białek z rodziny kalikrein i przelicza ryzyko raka istotnego klinicznie. Dostępne są też inne testy molekularne. Te badania nie zastępują mpMRI ani biopsji. Są jednak przydatne, gdy wyniki są graniczne, a pacjent i lekarz chcą doprecyzować wskazania do biopsji.
Jak przygotować się do konsultacji urologicznej i dalszych badań?
Dobra dokumentacja i proste przygotowanie ułatwiają trafną decyzję.
Warto zabrać:
spis wcześniejszych wyników PSA z datami i informacją o lekach wpływających na PSA
opis badania per rectum, jeśli było wykonywane
wyniki USG prostaty lub TRUS, jeśli są dostępne
listę objawów i ich nasilenie, na przykład w oparciu o kwestionariusz IPSS
wykaz leków, suplementów i chorób towarzyszących
Przed USG przez powłoki brzuszne przydatny bywa wypełniony pęcherz. Przed mpMRI należy zgłosić implanty, metal i klaustrofobię. Przed biopsją lekarz omówi antybiotykoprofilaksę, ewentualną modyfikację leków przeciwkrzepliwych i rodzaj dojścia. Dalsze kroki ustala się indywidualnie, biorąc pod uwagę ryzyko i preferencje pacjenta.
Końcowa decyzja o biopsji nie opiera się na jednym wyniku. Najlepsze efekty daje połączenie powtórnego PSA, PSA wolnego lub PHI, gęstości PSA, badania per rectum i mpMRI. Taki plan zwiększa szansę na wykrycie zmian istotnych, a jednocześnie ogranicza liczbę niepotrzebnych biopsji i powikłań.
Umów konsultację urologiczną i ustal plan badań na prostatę dopasowany do Twojego wyniku PSA i historii zdrowia.
